Posłuchaj i poczytaj: Sztuka lekarstwem dla duszy

Jak udowadniali w swoich pracach symboliści i surrealiści rzeczywistość jest niepoznawalna, gdyż istnieje jakiś jej wymiar, który wymyka się ludzkiemu rozumowaniu. Artyści  protestując przeciwko takiemu stanowi rzeczy, stworzyli sztukę, której przedmiotem refleksji są ludzkie sny, fantazje i lęki, a jako język wyrazu przyjęli symbol i metaforę. Charakteryzowała ich aktywność i pasja poznawcza, sztuka prezentująca oniryczną wizję świata miała nie tylko charakter instrumentalny – służyła interpretacji pewnych zjawisk, ale także autoteliczny – jako taka umożliwiała twórcy konfrontację z własnym „ja”, z nieznanymi obszarami ludzkiej podświadomości odkrywanymi podczas aktu tworzenia.

Twórczość artystyczna, jak podkreślał sam Zygmunt Freud, pomaga badać obszary ludzkiej nieświadomości, która jest istotą życia psychicznego każdego człowieka. Salvador Dali zafascynowany dokonaniami wiedeńskiego lekarza starał się swoją surrealistyczną sztuką otwierać ukryte szuflady ludzkiej podświadomości, czego próbą może być dzieło „Płonąca żyrafa”. Arrterapia zdaje się być takim synkretycznym tworem, który łączy w sobie dokonania psychoanalizy ze sztuką. W XXI wieku stała się ona skutecznym narzędziem w zwalczaniu nerwicy, zaburzeń lękowych czy depresji.

Perseusz otrzymał od mądrej Ateny tarczę do wyłączenia pięknej Gorgony-Meduzy, Krzysztof Skarbek, akryl na płótnie, 2021; żródło: Galeria Miejska

Jak sama nazwa wskazuje, artterapia obejmuje wszelkie działania terapeutyczne z wykorzystaniem sztuki. Miarą takiego leczenia nie jest wartość estetyczna wytworzonych rzeczy, ale ich potencjalna przydatność w analizie diagnostycznej, dlatego też od pacjentów nie wymaga się żadnych umiejętności artystycznych. Sztuka staje się pewnym medium komunikacji i komunikowania o problemie innym, sprawia, że osoby mające problemy z werbalizacją swoich uczuć i emocji używają języka sztuki. 

Celem artterapii jest interpretowane na wielu płaszczyznach katharsis – oczyszczenie z wewnętrznych napięć, zburzenie murów i blokad emocjonalnych, by później móc skonfrontować się z własnym „ja”: obawami, traumami i lękami. Docieranie do obszarów własnej podświadomości podczas aktu tworzenia sprawia, że łatwiej jest dociec źródła problemu. Nietypowość takiej terapii polega na tym, że rola samego lekarza jest pośrednia i znikoma, ponieważ ogranicza się do kontrolowania procesu twórczego i wyciągania wniosków. Relacja terapeutyczna zachodzi więc przede wszystkim między twórcą (pacjentem) a sztuką (lekarzem). 

Artterapia jest jednak nie tylko sposobem na odzyskanie równowagi psychicznej, stanowi formę autoekspresji – umożliwia poszukiwanie własnej tożsamości, przyczynia się do rozwoju osobistego i umiejętności interpersonalnych. 

Maseczka może ułatwić bezpieczne łowy Artemidzie, lecz Nike nie zdążyła ostrzec jej przed groźnym wojownikiem, Krzysztof Skarbek, akryl na płótnie, 2021; źródło: Galeria Miejska

Pandemia pozwoliła sztuce nie tylko zaistnieć w nowym kontekście, ale nadała jej nową bardzo ważną funkcję, którą jest kolorowanie szarej rzeczywistości. Sztuka jako rodzaj terapii stała się formą ucieczki od świata zewnętrznego, od problemów i obaw związanych z codziennym funkcjonowaniem. Doskonałym tego przykładem jest wystawa prof. Krzysztofa Skarbka zatytułowana: „Mity Olimpu wobec współczesności”. Artysta podejmując zabawę z konwencją i tradycją, prezentuje optymistyczną i radosną wizję rzeczywistości po doświadczeniu granicznym pandemii. Ukazuje świat, w którym wszystko może się zdarzyć- postacie pop kultury, dinozaury, roboty i cyborgi spotykają się z panteonem greckich bóstw i rzymskimi wojownikami. Każda praca swoimi intensywnymi kolorami i różnorodnymi motywami emanuje wręcz optymizmem. Prof. Krzysztof Skarbek pragnął, aby radość towarzysząca mu podczas tworzenia dzieł udzieliła się także odbiorcy, aby wystawa była lekarstwem dla człowieka zmagającego się z pandemią i jej następstwami, źródłem nadziei na lepsze jutro. 

Więcej na ten temat opowiedziała Katarzyna Zahorska, kuratorka wystawy „Mity Olimpu wobec współczesności”. 

Marlena Kwiatkowska